Tôi lê bước trên con phố của nỗi muộn phiền Đại lộ của những giấc mơ tan vỡ Nơi những chàng trai cô gái Có thể hôn nhau mà không hề hối tiếc Để lãng quên những giấc mộng tan tành Bạn vui cười đêm nay rồi sẽ khóc vào ngày mai Khi bạn nhận ra những dự định không thành Những chàng trai cô gái Tỉnh dậy với đôi mắt ướt đầm đìa Những dòng lệ từ những giấc mơ tan vỡ Đây là nơi bạn luôn tìm thấy tôi Cứ mãi đi lên đi xuống Nhưng tôi đã bỏ linh hồn mình lại sau lưng Trong một thánh đường xưa cũ của thành phố Tất cả niềm vui mà bạn thấy ở đây đều là vay mượn Chắc hẳn bạn không thể giữ nó lâu dài Nhưng những chàng trai và cô gái ơi Hãy cứ hát thêm một bài và nhảy nữa đi Trên đại lộ của những giấc mơ tan vỡ Boulevard Of Broken Dreams - 1933
Đầu năm ngoái, tôi xem một video clip Do Kwon giới thiệu giao thức Terra ở một sự kiện nhỏ hồi năm 2019 hay 2020 gì đó. Do Kwon nói chuyện ngập ngừng và tay chân thừa thãi, một kiểu dân công nghệ IT ta rất thường gặp.
Trong vòng ba năm sau, thanh niên đó đã gầy dựng nên một hệ sinh thái tài chính điện toán khổng lồ xoay quanh mạng lưới blockchain tiền điện tử Terra.
Terra USD, hay gọi tắt là UST, là một đồng tiền điện tử dùng thuật toán để neo giá vào một Mỹ kim. Các đồng tiền điện tử có giá cố định như vậy, trong thế giới tiền điện tử crypto, người ta gọi là stablecoin. Và UST là một loại stablecoin khá đặc biệt vào thời điểm đó, với cơ chế phát hành và thuật toán giữ giá mới mẻ.
Giao thức Terra được vận hành bởi 2 đồng tiền điện tử chính: LUNA và UST. Vào bất kỳ lúc nào và bất kỳ điều kiện gì, cỗ máy đúc tiền Terra đều chấp nhận:
- Nạp 1 LUNA rồi trả lại số lượng UST tương đương với giá 1 LUNA đó tính bằng Mỹ kim theo cơ sở dữ liệu trung bình giá thị trường tại đúng thời điểm đó.
- Nạp 1 UST rồi trả lại số lượng LUNA tương đương với giá quy đổi 1 Mỹ kim ra LUNA theo cơ sở dữ liệu trung bình giá thị trường tại đúng thời điểm đó.
Cơ chế này, theo lý thuyết, sẽ giúp neo giá UST bằng USD theo cách thức như sau:
- Trường hợp UST lên giá, ví dụ 1 UST đổi được 2 USD. Bất kỳ người nào cũng sẽ có động lực để dùng 2 USD mua 1 LUNA (giả sử giá LUNA vào lúc đó là 1 LUNA ăn được 2 Mỹ kim), nạp 1 LUNA đó vào giao thức Terra để nhận lại được 2 UST, bán 2 UST đó dể nhận về 4 USD. Lực bán UST để nhận USD sẽ giúp hạ giá UST và lượng UST đúc ra từ Terra sẽ tăng cung tiền UST trên thị trường, hai động lực này giúp hạ giá UST về lại giá trị cân bằng.
- Trường hợp UST mất giá, ví dụ phải 2 UST mới đổi được 1 USD. Bất kỳ người nào cũng sẽ có động lực để dùng 1 USD mua 2 UST, nạp 2 UST đó vào giao thức Terra để nhận lại được 1 LUNA (giả sử giá LUNA vào lúc đó là 1 LUNA ăn được 2 Mỹ kim) rồi bán 1 LUNA đó để lấy được 2 USD. Như vậy từ 1 USD ban đầu đã có lời thành 2 USD. Lực mua UST bằng USD sẽ giúp nâng giá UST và lượng UST nạp vào Terra sẽ giảm cung tiền UST trên thị trường, hai động lực này giúp đẩy giá UST về lại giá trị cân bằng.
Tuy nhiên, mạng lưới blockchain stablecoin (nghe có vẻ) hay ho này sẽ không thể phát triển nếu người dùng không có nhu cầu sử dụng UST. Để tạo ra nhu cầu sử dụng UST, Terra đã tạo ra một nhà bank tên là Anchor, hứa hẹn trả lãi 20% cho các khoản ký quỹ bằng UST. Tiền đâu để trả lãi? Bỏ ngoài tai các giải thích (nghe có vẻ) hợp lý từ Terra, thực chất, tiền này được lấy từ nguồn vốn tự có và vốn kêu gọi đầu tư của Terra. Terra chấp nhận bỏ tiền để mua người dùng, cách mà hầu hết các start-up đã và đang làm.
Cơ chế vận hành này đã hoạt động trên cả tuyệt vời khi thị trường tiền điện tử bùng nổ từ năm 2019, 2020 và 2021. Lượng vốn rẻ và bị ách tắc vì hoạt động sản xuất kinh doanh đình trệ do Covid-19 bơm vào giúp đẩy giá hầu hết các đồng tiền điện tử lên tận mây xanh. Giá trị tài sản của Terra tăng lên nhanh chóng giúp cho hoạt động trả lãi của nhà bank Anchor vô cùng thuận lợi và bơm thổi bong bóng vốn hoá UST lên gần hai chục tỉ Mỹ kim. Nhu cầu in UST khổng lồ đã tạo ra động cơ mãnh liệt để giảm cung tiền LUNA và do đó bơm giá LUNA lên hàng trăm lần, góp phần gia tăng hơn nữa giá trị tài sản của Terra. Với tổng vốn hoá lập đỉnh khoảng sáu chục tỷ Mỹ kim, UST và LUNA cùng dắt tay nhau bước vào tốp 10 đồng tiền điện tử có vốn hoá lớn nhất trên mọi bảng xếp hạng.
Do Kwon đã trở thành Do “Stable” Kwon, một chúa tể của stablecoin như dòng giới thiệu trên trang Twitter cá nhân của anh ta. Và tôi không còn thấy được gương mặt ngây thơ lúng túng năm nào ở sự kiện công nghệ cây nhà lá vườn đó nữa.
Chúa tể stablecoin bắt đầu đi bài xích, cà khịa những người có quan điểm đối lập, những đối thủ cạnh tranh, những đồng stablecoin có vốn hoá nhỏ hơn Terra USD. Đỉnh điểm, Do Kwon tuyên chiến không khoan nhượng với stablecoin DAI. Hành động này đã làm dấy lên quan ngại và (có lẽ) khiến cho 2 KOL có tiếng của giới tiền điện tử quyết định tuyên chiến với Do Kwon. Cả 3 đã tham gia vào một cuộc cá cược trị giá 22 triệu Mỹ kim rằng giá LUNA sẽ cao hơn hay thấp hơn 88 USD vào cuối tháng 3 năm 2023.
Bản thân tôi đã từng hết sức ủng hộ Terra. Nhưng khi chứng kiến những hành động ngông cuồng của Do Kwon, tôi đã dừng lại và đặt một dấu chấm hỏi lớn. Có rất nhiều hình mẫu lãnh đạo, nhưng một người lãnh đạo hiếu chiến không phải là mô típ mà tôi ưa thích. Và quan trọng nhất, tôi nhận ra rằng nhà bank Anchor, lý do duy nhất để UST tồn tại, nơi đang giữ 14 tỉ trong tổng số 18 tỉ UST trên thị trường, sắp cạn tiền trả lãi. Cái mỏ neo duy nhất níu giữ con tàu Terra sắp mục nát. Khi anh cạn tiền để mua thêm người dùng, họ sẽ rời bỏ anh. Uber đã thất bại như vậy. Grab cũng đang trên đường đi xuống.
Đúng như vậy. Mặc kệ mọi động thái chữa cháy của Terra (như bắt đầu mua bitcoin như một cách để bảo chứng cho vốn hoá UST hay là một cách giữ bitcoin làm tin để uy hiếp toàn bộ thị trường), một khi nhà bank Anchor bắt đầu hạ lãi suất, nhu cầu và tín nhiệm UST bắt đầu đi xuống, lực bán UST bắt đầu.
Đợt bán mạnh UST đầu tiên diễn ra trên sàn giao dịch stablecoin Curve vào ngày 10/05/2022. Lượng UST tương đương 85 triệu Mỹ kim bị xả để đổi qua USDC. Tin tức lan rộng khiến tâm lý người gửi tiền trong nhà bank Anchor dao động. Họ bắt đầu rút một lượng tiền khoảng 2 tỉ Mỹ kim UST khỏi Anchor và bán ra thị trường để đổi qua các stablecoin khác. Giá UST rớt còn 0.99-0.98 USD.
Trong khi cỗ máy Terra đang hoạt động để cố lấy lại cân bằng, toàn bộ thị trường tiền điện tử bắt đầu sụt giảm. Nguyên nhân có thể từ các yếu tố khách quan, tâm lý nhà đầu tư, ảnh hưởng từ thị trường tài chính truyền thống suốt cả tháng qua. Hoặc nguyên nhân cũng có thể vì Terra đã xuất bán lượng bitcoin họ đang nắm giữ để lấy tiền nâng giá UST.
Câu chuyện con gà hay quả trứng không còn quan trọng nữa. Vì lúc này, người gửi tiền đã ào ào rút UST ra khỏi Anchor để bán tháo trên thị trường. Áp lực đè nặng lên LUNA, vì bên cạnh việc bị mất giá vì tâm lý thị trường chung bi quan, LUNA còn bị bán mạnh hơn nữa để giữ giá cho UST vốn đang gặp nguy hiểm. Hậu quả là giá LUNA rơi thẳng đứng.
Tốc độ giảm giá quá nhanh khiến cho lợi nhuận từ việc mua bán UST-LUNA để vận hành giao thức Terra ăn chênh lệch giá (như đã trình bày ở trên) không còn hấp dẫn nữa. Thử tưởng tượng, cũng là ví dụ như trên nhưng ngay khi nhận được 1 LUNA và bán nó ra thị trường, ta chỉ nhận được 0.5 USD vì LUNA đã liên tục mất giá trong khi ta còn đang mua và nạp UST.
Việc vận hành giao thức Terra lúc này hầu như chỉ còn được Terra tự thực hiện để cố gắng nâng giá UST nhưng càng hoạt động càng lỗ. UST bắt đầu rớt giá còn 0.7-0.6 rồi 0.5 USD trong khi LUNA còn bị giảm giá kinh hoàng hơn nữa. Hết ngày 11/05/2022, LUNA từ khoảng 60 USD giảm còn khoảng 2 USD. Trong khi giá UST vẫn không cân bằng lại được vì tốc độ mất giá của LUNA nhanh hơn tốc độ phục hồi của UST gấp nhiều lần.
Sang ngày 12/05/2022, LUNA tiếp tục bị lạm phát phi mã khi Do Kwon vẫn quyết định đốt hàng triệu UST vào giao thức Terra để đúc ra hàng tỉ LUNA và bán tống bán tháo ra thị trường. Do Kwon đã không chịu hiểu một điều, cũng như đã không bao giờ chịu khó khiêm tốn nhìn nhận rằng, sẽ có một ngày mãi lực của LUNA trên thị trường bằng không.
Đúng vậy, vì mãi lực thực sự bằng không nên cho dù có bán bao nhiêu LUNA cũng không nâng UST về lại được giá trị cân bằng. Vì mãi lực thực sự bằng không cho nên mức giá bán LUNA từ 1-2 USD rớt liên tục về 0.01-0.02 USD và thêm nhiều con số 0 sau dấu phẩy khác nữa.
Một LUNA từ 119 USD vào đầu tháng 4 rớt còn 0.00002 vào cuối ngày 13/05/2022.
Một triệu Mỹ kim LUNA vào đầu tháng 4 có giá trị bằng mười bảy xu vào cuối ngày 13/05/2022.
Terra đã sụp đổ.
Terran là tên một dân tộc trong trò chơi điện tử Starcraft. Do Kwon lấy tên này để đặt cho công trình của mình. Hình ảnh đại diện của anh ta trên Twitter cũng là hình một nhân vật thuộc dân tộc đó. Do Kwon cũng mới có con gái đầu lòng hồi tháng 4 năm nay, đặt tên là Luna. Tôi không khỏi buồn phiền khi nghĩ đến những chi tiết này.
Thời điểm anh ta bắt đầu thai nghén ý tưởng Terra hẳn là một khoảng thời gian vui vẻ, tươi sáng, tràn trề hy vọng. Niềm tin tưởng của Do Kwon đã tạo nên một sản phẩm rất tốt về mặt công nghệ. Công bằng mà nói, UI và UX của Terra Station có thể được xem là đẹp và tốt nhất trong thị trường tiền điện tử. Nhưng niềm tin tưởng của Do Kwon cũng đã tạo thành một sự cố chấp ngông cuồng che đậy những sai lầm nghiêm trọng tiềm ẩn.
Sự sụp đổ của Terra là một trong những biến cố có quy mô to lớn và ảnh hưởng trầm trọng nhất trên thị trường tiền điện tử. Hàng chục tỉ Mỹ kim đã biến thành giấy lộn trong ba ngày. Những quỹ đầu tư, những tổ chức vận hành tiền điện tử, những nhà đầu tư cá nhân có kinh nghiệm nhất và kể cả những người ủng hộ tiền điện tử cẩn thận nhất (đã lưu trữ tài sản của mình bằng stablecoin) đều bị thiệt hại nặng nề. Nghiêm trọng hơn cả, toàn bộ hệ sinh thái tài chính dựa trên blockchain Terra, với hàng chục Defi app, công sức của hàng ngàn lập trình viên và nhân sự thực sự có tài đã bị đổ sông đổ biển. Sự sụp đổ của Terra hoàn toàn có thể là sự kiện mở đầu cho một thời kỳ suy giảm mới của thị trường tiền điện tử.
Những giấc mộng lớn lao đã vỡ vụn sau một đêm. Những niềm vui vay mượn đã nhanh chóng tan biến.
Tôi thấy cần phải ghi chép lại biến cố này như một bài học kinh nghiệm, không chỉ về lĩnh vực tài chính hay công nghệ, mà còn là một lần thán phục sự xoay vần của con tạo trớ trêu nhưng lại vô cùng hữu ý. Dù gì thì hãy cứ hát thêm một bài và nhảy nữa đi, trên đại lộ của những giấc mơ tan vỡ.
13/05/2022